Verborgen schatten uit de 20ste eeuw

“De VRT beschikt over uniek audiovisueel erfgoed”, vertelt Johan Favoreel. Na een carrière van veertig jaar bij de VRT digitaliseert hij vandaag samen met zijn collega’s het 78-toerenplaten-archief van de VRT. 

De VRT beschikt over een uniek audiovisueel erfgoed, o.a. een enorm platenarchief van 78-toerenplaten met een maximale grootte van 40 cm die nergens anders te verkrijgen zijn.

Beneden in de kelders van het VRT-gebouw vinden we lakplaten terug van 1935 tot begin jaren 60. Vanaf 1960 werd er overgeschakeld naar magneetbanden.

Een unieke eigenschap van die 78-toerenplaten is de capaciteit van drie tot twaalf minuten. Deze audioschatten bevatten getuigenissen, volksmuziek en klassieke muziek.

Hoewel de collectie uitgebreid is valt het op dat er verrassend weinig opnames van de jaren dertig terug te vinden zijn. Dat komt niet alleen doordat de platen zeer duur waren, maar ook omdat alles live werd uitgezonden. Bovendien heeft de collectie geleden onder de Duitse bezetting en de repressie.

Het digitalisatieproject van de VRT startte een 10-tal jaar geleden met het bewaren van CDR’s (opneembare CD's) en RDAT’s (digitale audiotapes). “Het zal misschien gek klinken, maar we begonnen met het digitaliseren van de CDR’s en RDAT’s omdat ze kwetsbaarder zijn dan de platen van 100 jaar geleden.”, legt Johan uit. 

Lakplaten digitaliseren begint met een goede schoonmaak. De vetlaag, palmolie die ontstaat doordat de laklaag doorheen de jaren afbreekt, wordt met een oplossing van osmosewater en ammoniak verwijderd. Losgekomen stukken lak worden minutieus gelijmd en ontbrekende delen worden met was opgevuld. Daarna worden de platen op de platenspeler gelegd en gedigitaliseerd in stereo. In de editing-fase wordt het geheel tot slot eenvoudig gemonteerd. 

Naast de eigen VRT-opnames, wordt ook een selectie van commerciële platen, shellacplaten, gedigitaliseerd. De oudste schellakplaten dateren uit 1910, een periode waarin opnames nog zonder microfoon werden gemaakt. Het geluid werd toen opgevangen met een hoorn, verbonden met een naald. De geluidsgolven deden de naald trillen, waarna de naald sneden aanbracht in de plaat. Zo ontstonden die eerste plaatopnames.   

Het huidige 78rpm-project, waarin 11.000 lakplaten en 32.000 schellakplaten uit de NIR/INR-periode gedigitaliseerd worden, startte ongeveer vier jaar geleden en loopt in samenwerking met Meemoo, die het project financiert, en Gecko, een Franse firma die voor logistieke ondersteuning zorgt. Gecko neemt het grootste deel van de digitalisatie van de shellacplaten voor zijn rekening.

Journaalreportage bij start van het project

Lees ook

Unieke geluidsopname opgedoken in VRT-archief: boot met dieren uit Congo voor de Zoo komt aan in Antwerpen. (februari 2018)

Unieke stemopname Laurel en Hardy ontdekt. Laurel & Hardy halen hun beste Frans boven.  (juli 2017)