Pure nostalgie: ‘Hier spreekt men Nederlands' op VRT NU

Het programma Hier spreekt men Nederlands was van 1962 tot 1972 elke dag op de toenmalige BRT te zien, vlak voor de nieuwsuitzending. De reeks bestond uit korte afleveringen van zo’n vier à vijf minuten en werd gepresenteerd door professor Joos Florquin en zijn twee assistenten Fons Fraeters en Annie Van Avermaet.

Gluren bij de buren

Het voornaamste doel van het programma was de Vlaming “Nederlands te leren”, zowel op vlak van uitspraak als woordenschat. Daarvoor werd gekeken naar het Nederlands van onze noorderburen, dat in die tijd als de standaardtaal werd beschouwd.

Annie Van Avermaet, een van de drie presentatoren van het programma, bevestigt dat: “Het voorbeeld van Nederland was op dat moment zonneklaar. Heel wat mensen keken ook naar de Nederlandse televisie. Men zag hoe vlot en mondig de Nederlanders waren. Hier was die norm moeilijk te vinden op dat ogenblik.”

(Lees verder onder de foto.)

Historisch document

Het programma was in de jaren 60 razend populair. Vooral de tijdsgeest en de manier waarop toen met onze moedertaal werd omgegaan, zijn bijzonder interessant. “Als historisch document is het een enorme bron van informatie, maar de inhoud zullen we wel met een flinke korrel zout moeten nemen”, zegt Ruud Hendrickx, taaladviseur van de VRT. “Het programma is gemaakt in een totaal andere context. Je kunt de invloed van die tijd en die generatie Vlamingen niet onderschatten.”

In die tijd moesten taaladviseurs strijden tegen de gallicismen, het slecht vertaalde Frans. Dat merk je ook door alle afleveringen heen. Die situatie kennen wij vandaag niet meer. Een goed voorbeeld is het woord 'schoolagenda' of 'agenda', een woord dat voor ons vandaag de dag ‘logisch’ klinkt. Toch vertaalden mensen dat woord in die tijd foutief uit het Frans. Men sprak over een 'klasdagboek', wat een rechtstreekse vertaling was van het Franse 'journal de classe'. 

Als je vandaag de standaarduitspraak van de VRT wilt gebruiken, dan kan dat. Wij hebben die nog altijd, je kunt je daar nog steeds aan spiegelen. Alleen gaan we die niet meer bewust propageren.

_{Ruud Hendrickx, VRT-taaladviseur}

Ruud Hendrickx: “Een dergelijk programma zou nu gewoonweg niet meer werken. We vertrekken tegenwoordig vanuit een andere basis. Je mag niet vergeten dat in die periode zo goed als niemand Standaardnederlands sprak. Nu wel. De omroep had daar toen een echte rol in te spelen. Als je vandaag de standaarduitspraak van de VRT wilt gebruiken, dan kan dat. We hebben die nog altijd, je kunt je daar nog steeds aan spiegelen. Alleen gaan we die niet meer bewust propageren."

“Wij betalen televisietaks”

Dat het programma een enorme invloed heeft gehad in de evolutie van ons taalgebruik, beseft ook Annie Van Avermaet. “Hier spreekt men Nederlands was vlak voor het nieuws geprogrammeerd. De mensen konden dus niet anders dan ernaar kijken (lacht). Het had dus vrij veel kijkers. Maar de mensen reageerden er ook echt op.” De presentatoren ontvingen talloze brieven met reacties en vragen over het programma. Die probeerden de makers dan te beantwoorden in een nieuwe uitzending. 

“Ik weet nog goed dat Joos Florquin op een ochtend om zeven uur opgebeld werd,” zegt Van Avermaet. “Hij kreeg toen een vraag over een taalkwestie die eindigde met: ‘Ik mag u dat toch vragen he? Want wij betalen televisietaks.’ Onze kijkers wilden echt antwoorden, dus het leefde.” 

Liefde voor taal

Hier spreekt men Nederlands heeft onrechtstreeks een enorme invloed gehad op ons huidige taalgebruik. Al had het programma soms ook een tegenovergesteld effect volgens Annie: “Soms leek het alsof mensen hun mond niet meer durfden open te doen uit schrik om iets verkeerd te zeggen. Wij vonden dat heel jammer, want we wilden net het tegenovergestelde bereiken, namelijk dat mensen de liefde voor taal ontwikkelden. Maar in die tijd hadden we die harde aanpak misschien wel nodig.”

Soms leek het alsof mensen hun mond niet meer durfden open te doen uit schrik om iets verkeerd te zeggen.

_{Annie Van Avermaet, 'Hier spreekt men Nederlands'}

Toch doen de jongere generaties het volgens Annie helemaal niet slecht. De taal wordt niet meer van boven af opgelegd, maar komt van uit de taalgebruikers zelf. Dat zorgt voor een leukere interactie. “Als ik luister naar MNM of Studio Brussel, merk ik dat zij vandaag niet alleen op een heel leuke manier en heel goed presenteren, maar ook veel accurater en vlotter dan wij.”

De eerste 42 afleveringen van Hier spreekt met Nederlands zijn vanaf nu beschikbaar op VRT NU. Ook de andere afleveringen zullen binnenkort online verschijnen.

Wist je dat ...

• ... de afleveringen op VRT NU zullen starten vanaf aflevering 2? Het geluid van de eerste aflevering is verloren gegaan. Gelukkig zijn geluid en beeld van de andere afleveringen wel bewaard gebleven. 
• ... de drie presentatoren hulp kregen van een animatiefiguur? In de afleveringen is soms een animatie van een hond te zien die met een handpopje taal- of uitspraakregels uitlegt.
• ... Annie Van Avermaet en Fons Fraeters uit het toneelmilieu opgepikt werden? Ook andere personages uit het programma kwamen vaak uit de toneelwereld. Daar werd “mooi Nederlands” gesproken, ideaal dus om het programma met de nodige inleving te brengen. 
• ... het programma in tien jaar twee keer verboden is geweest? Door met een taalconstructie uit de politieke wereld een misverstand te creëren, werd het even van het scherm gehaald. Na vele reacties en een petitie van kijkers, mochten de uitzendingen gewoon weer starten. 

De eerste veertig afleveringen van Hier spreekt met Nederlands zijn vanaf nu beschikbaar op VRT NU. Ook de andere afleveringen zullen binnenkort online verschijnen.