2e onafhankelijk onderzoek naar onpartijdigheid toont aan: de VRT en Vlaamse media geven Vlaming evenwichtig beeld

Nieuw wetenschappelijk onderzoek toont aan dat de Vlaamse audiovisuele media een heel evenwichtig beeld geven van de maatschappij. De keuzes die VRT NWS maakt, zijn heel gelijklopend met de andere media, zoals VTM. Er zijn onderling wel accentverschillen. Zo laat VRT NWS meer diverse actoren in beeld waardoor er ook meer diverse standpunten aan bod komen.

Dit onderzoek maakte deel uit van de afspraken in de vorige Beheersovereenkomst tussen de VRT en de Vlaamse overheid (2016-2020). Hiervoor heeft de VRT de onpartijdigheid van haar nieuwsaanbod in 2020 opnieuw laten onderzoeken, door de Vrije Universiteit Brussel (VUB) en Universiteit Antwerpen (UA). Een eerder onderzoek vond al eens plaats in 2015 en leidde toen tot 10 richtlijnen voor onpartijdigheid.

De onderzoekers van de universiteiten hebben voor het nieuwe onderzoek de berichtgeving en duiding van de VRT vergeleken met het nieuwsaanbod van commerciële spelers. Ze deden ook interviews met journalisten en kijkers over onpartijdigheid.

Over de hele lijn blijkt duidelijk dat zowel de VRT als de commerciële Vlaamse media dagelijks een gebalanceerd beeld nastreven. Zo toont het onderzoek onder meer aan dat de aandacht die de VRT verdeelt over de politieke partijen nagenoeg identiek is aan die van het VTM Nieuws. Naast deze en verdere bevindingen doet het onafhankelijke onderzoek ook aanbevelingen. De VRT-directie laat weten dat hier werk van wordt gemaakt.

Frederik Delaplace, CEO van de VRT: “Onpartijdigheid is de basis van goede journalistiek. Als publieke omroep dragen wij dit hoog in het vaandel. Het is dan ook logisch dat dit regelmatig onafhankelijk gemonitord wordt. Het nieuwe onderzoek leert ons dat de VRT nieuwsdienst in haar werking zich erg bewust is van onpartijdigheid, en in haar berichtgeving een brede waaier aan actoren en standpunten aan bod laat komen. Hier mogen we trots op zijn. Dit onderzoek bevestigt dat onze redacties dagelijks werk maken van onpartijdigheid. Laten we als publieke omroep toch kritisch voor onszelf blijven. Het onderzoek biedt verschillende aanbevelingen. We nemen deze ter harte, zo blijven we inspanningen leveren op het vlak van onpartijdigheid.”

Het onderzoek: definitie en methodologie

Wat is onpartijdigheid? In het mediadecreet staat dit als volgt omschreven voor alle Vlaamse omroepen die zich aan onpartijdigheidsplicht moeten houden: “In de programma’s wordt elke vorm van discriminatie geweerd. Het programma-aanbod verloopt zo dat het geen aanleiding geeft tot discriminatie tussen de verschillende ideologische of filosofische strekkingen. De informatieprogramma’s, de mededelingen en de programma’s met een algemeen informatieve inslag, en alle informatieve programmaonderdelen worden in een geest van politieke en ideologische onpartijdigheid verzorgd.”

De methodologie van de onderzoekers was als volgt: een longitudinale vergelijkende analyse van het VRT Journaal en het VTM Nieuws. Een vergelijking van het VRT aanbod met andere nieuwsmedia aan de hand van verschillende casussen, met daarnaast bevragingen van journalisten en publiek.

De belangrijkste conclusie van het onderzoek is dat het verdelen van de aandacht onder de verschillende politieke partijen bij de VRT nagenoeg identiek is aan die van andere media. Op die manier krijgt de Vlaming dagelijks een gebalanceerd beeld.  

“Uit de inhoudsanalyse blijkt dat er geen sprake is van een uitgesproken over- of ondervertegenwoordiging van bepaalde actoren in het VRT-nieuwsaanbod. De vergelijking tussen de 19u-journaals van de VRT en VTM leverde opvallend gelijklopende resultaten”, is de eerste conclusie van het onderzoek. “De meest uitgesproken gelijkenis is dat de klemtoon bij beide journaals ligt op de actoren met macht, in dit geval de regeringspartijen. Dit is een vaststelling die in lijn ligt met wetenschappelijk onderzoek in andere landen”, stelt professor Peter Van Aelst (UA).

3 actuele cases onderzocht

Het onderzoek van VUB en UA ging de onpartijdigheid na aan de hand van drie zaken die in 2020 actueel waren: de dood van Jozef Chovanec als gevolg van politiegeweld, het bereikte federale regeerakkoord en de brand in het Griekse vluchtelingenkamp van Moria.

“De duidelijke focus op politici, en regeringsleden in het bijzonder, kwam duidelijk naar voor in onze analyse van drie actuele casussen”, luidt de conclusie. “Wat daarbij wel opvalt is de onderbelichting van middenveldactoren, met name in de VRT-duiding. Dit was het meest uitgesproken bij de casus over het regeerakkoord, waar de klemtoon in de berichtgeving heel sterk lag op de premier, de nieuwe ploeg, en de reactie van de oppositie.”

Klimaatmarsen: even grote gevoeligheid bij VTM

De gelijklopende onpartijdigheid geldt overigens niet alleen voor politieke maar ook voor maatschappelijke thema’s. “Zo was het VTM Nieuws even gevoelig voor actuele thema’s als de klimaatmarsen”, aldus de onderzoekers. “Politiek nieuws krijgt over het algemeen bij de VRT wel grotere aandacht, het VTM Nieuws geeft meer aandacht aan criminaliteit”, voegt Peter Van Aelst toe.

De VRT onderscheidt zich met diversiteit en evenwicht

Waarin de VRT zich volgens het onderzoek onderscheidt, is de grotere diversiteit aan mensen die in de berichtgeving wordt opgevoerd, zowel in de journaals als in de duidingsprogramma’s. “Duidingsprogramma’s laten toe een bredere reeks actoren, vooral experts, aan het woord te laten. Deze worden vaak ook opgepikt in de nieuwsbulletins, of er wordt naar hen verwezen via de website van VRT NWS”, concludeert professor Tim Raats (VUB).

Bovendien stelt het onderzoek vast dat de VRT-berichtgeving meer evenwicht brengt in de standpunten bij de onderzochte cases.

“Zo bleek bijvoorbeeld uit de casus over Moria dat, enerzijds, in de VRT-berichtgeving veel empathie werd getoond voor de vluchtelingen, die net als vertegenwoordigers van mensenrechten- en hulporganisaties veelvuldig aan bod komen. Maar dat, anderzijds, er ook herhaaldelijk standpunten aan bod kwamen die wezen op de eigen verantwoordelijkheid van de vluchtelingen. Gelijkaardige vaststellingen waren er voor de zaak-Chovanec”, aldus Tim Raats.

Bevraging van het publiek

Het onderzoek van VUB en UA ging ook te rade bij journalisten en publiek. “Voor journalisten is het vooral belangrijk dat ze beoordeeld worden op het geheel van de berichtgeving. Het is onmogelijk om in elk journaal en elke uitzending apart steeds alle kanten van een verhaal te belichten, maar de volledige berichtgeving moet wel evenwichtig zijn. Daar wordt binnen de nieuwsdienst goed over gewaakt,” stelt professor Steve Paulussen (UA).

Het onderzoek bij het publiek wijst onder meer op het belang van de toon van de berichtgeving. Vooral bij interviews krijgen mensen soms de indruk dat de aanpak te hard is. “Uit het onderzoek met het publiek blijkt dat zij de kritische houding van de journalisten van de VRT wisselend percipieert”, zegt professor Ike Picone (VUB). “Hoewel kritische vragen wel worden aanzien als een onderdeel van de journalistieke berichtgeving associëren sommigen dit ook met een te ‘negatieve’ houding ten opzichte van de geïnterviewde.”

Aanbevelingen

De onderzoekers van VUB en UA ronden hun onderzoek af met een reeks aanbevelingen:

1. Blijf zoeken naar ‘woordvoerders’ van de burger in duidingsprogramma’s. Daarbij mogen stemmen uit het maatschappelijk middenveld niet over het hoofd worden gezien.
2. Wees je ervan bewust dat de journalistieke visie op onpartijdigheid niet altijd overeenstemt met de publieke perceptie. Daarom is het aan te raden om transparant te zijn over de redactionele keuzes en ze voldoende te verantwoorden.
3. Wees je er nog meer van bewust dat mensen het nieuws vandaag via verschillende kanalen volgen en dan ook maar een deel van het volledige aanbod zien. Om te vermijden dat kijkers en luisteraars de indruk krijgen dat een bepaald bericht of programma partijdig of eenzijdig is, moet er meer aandacht zijn om het publiek op het volledige aanbod te wijzen (o.a. via een website).

De hoofdredactie van VRT NWS neemt deze aanbevelingen ter harte. Zo zullen de conclusies doorgepraat worden met de verschillende redactieteams en komen er initiatieven om in te spelen op de verzuchtingen en aanbevelingen. 

Download het rapport

Over ENA (Elektronisch Nieuwsarchief)

Sinds 2003 worden alle nieuwsuitzendingen (19u journaal) van de VRT en VTM systematisch opgeslagen en gecodeerd door het Elektronisch Nieuwsarchief (ENA). Het ENA is uitgegroeid tot een indrukwekkende en unieke dataset van meer dan 200.000 nieuwsitems, die veelvuldig gebruikt wordt voor wetenschappelijk onderzoek (bijv. Beckers & Van Aelst, 2019; Fraussen, & Wouters, 2015). 

Over SMIT

SMIT (Studies on Media, Innovation and Technology) specialiseert zich in fundamenteel en toegepast onderzoek inzake innovatie, technologie en media. SMIT overkoepelt haar onderzoek binnen het Programma Media & Society en Data & Society. Het stelt 90+ onderzoekers te werk op fundamentele en toegepaste tracks. Met betrekking tot beleidsvoorbereidend en -evaluerend onderzoek is de expertise van imec-SMIT-VUB zowel door overheden en diverse mediaspelers al ingeroepen en erkend. In het kader van de onderzoeksactiviteiten op regionaal, nationaal en internationaal vlak, heeft imec-SMIT uitgebreide kennis opgebouwd over de audiovisuele sector in Vlaanderen, publieke omroepbeleid en –strategie in het bijzonder. 

Over Media, Middenveld en Politiek

De onderzoeksgroep Media, Middenveld en Politiek (M2P), bestaande uit drie professoren en een twintigtal onderzoekers en heeft een brede onderzoeksagenda. De focus van het onderzoek van de groep ligt bij het politiek gedrag van zowel individuele politieke actoren (burgers, journalisten etc.) als van collectieve actoren binnen instituties (vb. politieke partijen, sociale bewegingen, mediabedrijven,...). Het grootste deel van het onderzoek in M2P zit op de grens tussen verschillende sociaal-wetenschappelijke disciplines: politieke wetenschappen, communicatiewetenschappen en sociologie. Onder de vleugels van M2P bevindt zich het Elektronisch Nieuwsarchief, wat voor dit project het meest van belang is. 

Over Media, beleid en cultuur

De onderzoeksgroep Media, Beleid & Cultuur (MPC) van de Universiteit Antwerpen, bestaande uit vier voltijdse en twee deeltijdse professoren en 16 bezoldigde en 12 vrijwillige medewerkers, voert sociaalwetenschappelijk onderzoek naar verschillende aspecten van de hedendaagse mediacultuur. De aandacht gaat naar de productie, inhoud en receptie van zowel fictie als non-fictie via diverse mediakanalen (televisie, radio, print, digitale en sociale media). De methodologische expertise van de onderzoeksgroep MPC situeert zich met name op het vlak van kwalitatieve inhoudsanalyse en kritische discoursanalyse, diepte-interviews en observatieonderzoek in redacties, en multi-methodisch onderzoek naar mediarepresentaties van diversiteit, mediapluralisme, en journalistieke gatekeeping en nieuwsselectie.