Nieuw op Canvas : Verkracht aan het front

Het zijn harde en confronterende verhalen. Maar ze moeten verteld worden. Daarom zet VRT NWS er volop op in.

Al kort na de Russische invasie in Oekraïne kwamen de eerste verhalen naar boven over seksueel geweld tegen burgers. Het is een bekende oorlogsstrategie. Verkrachting en seksueel geweld worden gezien als het goedkoopste oorlogswapen, bedoeld om mensen en bevolkingsgroepen te vernederen, te demoraliseren en te verdrijven van het beoogde grondgebied: etnische zuivering, soms zelfs genocide. Ook al wordt er veel over gesproken, voor veel overlevenden blijft het een onbespreekbaar trauma. Dat blijkt in Bosnië, waar zowat 30 jaar na de oorlog de trauma’s en het stigma nog alomtegenwoordig zijn. Oekraïne trekt nu lessen uit wat er destijds gebeurd is tijdens de Bosnische burgeroorlog.

Inge Vrancken reist naar Bosnië en naar Oekraïne om te praten met overlevenden, experten, overheden en hulpverleners. Vrouwen en mannen – seksueel geweld is ook tegen hen gericht – vertellen over hun trauma, over de immense impact op hun leven, over wat nodig is om verder te kunnen, over het belang van gerechtigheid, de woede over straffeloosheid en over het totale onbegrip voor die onmenselijke gruwel.

Verkracht aan het front: zaterdag 25 februari en 4 maart om 20.10 u. op Canvas en VRT MAX

Aflevering 1

Slachtoffers moeten beseffen dat ze kunnen helpen door misdaden te documenteren.

_{Irina Didenko}

De Oekraïense overheid doet er alles aan om slachtoffers van verkrachting en seksueel geweld op te sporen en bewijzen te verzamelen. Voor het eerst in de geschiedenis gebeurt dat terwijl de oorlog nog volop woedt. Inge Vrancken gaat op stap met procureurs die in Oekraïne bewijzen van seksueel geweld verzamelen. En in Bosnië gaat ze op zoek naar slachtoffers die dertig jaar geleden tijdens de Bosnische burgeroorlog hetzelfde meemaakten.

Bakira Hasesic uit Visegrad (Bosnië-Herzegovina) is één van de duizenden slachtoffers van seksueel geweld tijdens de Bosnische burgeroorlog. Bakira heeft verkrachting gezien en meegemaakt. Ze jaagt al 20 jaar lang op oorlogsmisdadigers. 100 heeft ze er al voor de rechtbank gebracht, “omdat de overheid te weinig doet en te laat”. Bang is ze niet, ondanks de bedreigingen die ze krijgt. “Ze hebben mij toen al gedood. Ik wil bewijzen dat ze mij niet nog eens kunnen doden. Ik wil zoveel mogelijk daders achter de tralies zien belanden, en daar haal ik mijn kracht uit.”

“Slachtoffers moeten beseffen dat ze kunnen helpen door misdaden te documenteren.” Dat zegt Irina Didenko, aanklager en hoofd van de sectie conflictgebonden seksueel geweld in Oekraïne. Zij wil dat de daders bestraft worden. “Dit maakt deel uit van een genocide. En de hoogste leiders van de Russische Federatie moeten verantwoordelijk gesteld worden.”

Aflevering 2

Niet alleen vrouwen zijn slachtoffer van seksueel geweld, ook mannen krijgen ermee te maken. Tijdens de Bosnische burgeroorlog werden mannen opgesloten en seksueel gefolterd. En in Oekraïne gebeurt het nu opnieuw. Inge Vrancken praat in Oekraïne en Bosnië met slachtoffers die ondanks het stigma toch durven praten.

Oleksej Golikov zat in 2017 al in gevangenschap in de Donbas. “Ik ben het moe hierover te zwijgen. Mannen kunnen er moeilijk over praten. De maatschappij gaat er anders mee om dan met vrouwelijke slachtoffers.”, zegt hij. “Toen ik aankwam werd ik meteen bewerkt met een toestel dat elektrische schokken geeft. Ze wilden meteen tonen hoe sterk ze zijn. Het enige wat me erdoor geholpen heeft, zijn de stemmen van mijn moeder en mijn vriendin.”

Seksueel geweld kan ook genitale mutilatie zijn: castratie of het slaan op de genitaliën. Soms worden mensen gedwongen om anderen te verkrachten. Dan creëer je twee slachtoffers.

_{Heleen Touquet, professor aan de KU Leuven}

Heleen Touquet, professor aan de KU Leuven, onderzoekt seksueel geweld tegen mannen in ex-Joegoslavië. Inge spreekt met haar af in Bosnië. “Als we denken aan seksueel geweld, denken we automatisch aan penetratie van een vrouw als slachtoffer met een man als dader. Maar het is veel breder dan dat. Seksueel geweld kan ook genitale mutilatie zijn: castratie of het slaan op de genitaliën. Soms worden mensen gedwongen om anderen te verkrachten. Dan creëer je twee slachtoffers.”

In getuigenissen over seksueel geweld duikt het woord ‘genocide’ geregeld op. “Daders zeggen bijvoorbeeld: Nu ga je een Servisch kind baren, geen moslimkind. Daarom verkracht ik je”, vervolgt Touquet. “Bij mannen is dat ook zo Er wordt geslagen op de genitaliën zodat ze geen moslimkinderen meer kunnen verwekken. Het is een vorm van genocidaal geweld, bedoeld om het voortbestaan van de groep te vernietigen. Dat was in Bosnië zo en dat zie je nu in Oekraïne ook.”

Oekraïne kijkt en leert. De overheid wil leren uit de ervaringen en opgebouwde expertise van voormalig Joegoslavië. Oekraïne documenteert al van bij het begin van de oorlog zoveel mogelijk misdaden. Het land doet er alles aan om de slachtoffers van seksueel geweld centraal te zetten in het beleid daarrond.

Of dat kan verhinderen dat ook Oekraïne decennialang de zware last moet meedragen van onuitspreekbare trauma’s, zullen we pas veel later weten.