De wereld van de Chinezen met Ruben Terlou

De ambities van president Xi Jinping zijn gigantisch: de hele wereld is een Zijderoute geworden.

_{Ruben Terlou}

Van Kenia tot Cambodja en van Servië tot de Verenigde Staten is Ruben getuige van een nieuwe wereldorde waarin China een hoofdrol speelt.

Onder president Xi Jinping wordt fors geïnvesteerd in internationale samenwerking. Bedrijvige Chinezen hebben zich in groten getale in het buitenland gevestigd. Overal duiken ze op met een onstuitbare werklust, de modernste technologie en heel veel geld.

In deze zevendelige reisreeks van VPRO zoekt Ruben Terlou hen op. Wie zijn ze en waarom laten ze have en goed achter om zich in het verre buitenland te gaan vestigen?

De wereld van de Chinezen: vanaf maandag 14 juni om 20.35 u. op Canvas en meteen integraal op VRT NU

“We willen laten zien hoe de aanwezigheid van Chinezen in de wereld is toegenomen”, aldus Ruben Terlou. “Wie die Chinezen zijn, wat ze doen in de landen waar ze naartoe trekken. En wat de impact daarvan is op de lokale bevolking. Dat klinkt abstract, maar onze aanpak blijft heel menselijk.”

Radeloze dorpelingen

In Kenia reist Ruben met een Chinese trein bestuurd door Chinese machinisten over een door de Chinezen aangelegd en gefinancierd spoor. 

Hij gaat naar Servië en ontdekt daar dat China nauwe banden onderhoudt met de regering en de zware industrie heeft overgenomen, met grote vervuiling en radeloze Servische dorpelingen tot gevolg. 

En in Cambodja ziet hij hoe in ijltempo een enorme gokstad verrijst waar meer Chinezen dan Cambodjanen wonen en waar van alles mag wat in China verboden is.

Chinese Trump-fans

Op Madagaskar ziet Ruben hoe de lokale bevolking op Chinese katoenplantages werkt en in de Verenigde Staten spreekt hij met Chinese dissidenten die groot fans blijken te zijn van Donald Trump.

In Italië maakt hij mee hoe Chinese teams de scholen tijdens de coronacrisis met de grote middelen ontsmetten en hoe de Chinezen ondanks hun angst voor het virus door blijven werken in de textielindustrie waarin zij de Italianen zo sterk beconcurreren. 

In de laatste aflevering gaat Ruben in zijn eigen land in gesprek met Chinezen om te horen wat hen naar Nederland heeft gebracht.

Charmante gids

Ruben Terlou is arts en fotograaf, woonde een aantal jaren in China en spreekt vlot Mandarijn. Dat breekt het ijs met de mensen die hij ontmoet en opent deuren die anders vaak gesloten blijven. In zijn eerdere reisreeksen Langs de oevers van de Yangtze, Door het hart van China en Chinese dromen hebben we hem leren kennen als een innemende gids en een empatische interviewer: "Ik ben getraind in het stellen van vragen als arts en ben geen journalist. Dat levert andere gesprekken op. Ik denk dat ik door deze aanpak wel heel duidelijk het persoonlijk leven van de Chinezen kan vangen."

Zo laat hij ons kennismaken met de dromen en de ambities van de Chinezen, maar ook met de menselijke en kwetsbare kant van een volk dat zo ver van ons af lijkt te staan.

Aflevering 1: Kenia

De opmars van China in Afrika is groot. Aan de oostkust van Kenia, in de haven van Mombassa, komt de Nieuwe Zijderoute van China aan land. Ruben reist in een Chinese trein dwars door safariparken, naar de hoofdstad Nairobi. Daar woont hij de Chinees Nieuwjaarsviering in het Confucius Instituut bij en hoort hij Kenianen in vloeiend Chinees de liefde voor het Chinese moederland bezingen.

Ruben ontdekt ook dat de komst van de Chinezen en hun investeringen tot conflicten leidt. Op de savanne kijken Masai naar Chinese digitale televisie en vertellen over een gewelddadige escalatie waarbij een Chinees het leven liet, en de Keniaanse Richard overkwam iets wat hij alleen maar kende van verhalen uit de koloniale tijd.

Aflevering 2: Cambodja

Aan de kust van Cambodja is in enkele jaren een slapend backpackersdorp getransformeerd tot een gigantische stad bestaande uit casino’s, hotels en nachtclubs. Sihanoukville wordt gebouwd en bevolkt door Chinezen en staat bekend als een plek waar dromen werkelijkheid kunnen worden. De Cambodjanen zijn er sterk in de minderheid, kunnen de concurrentie niet aan, en herkennen hun stad niet meer terug nu overal Chinese billboards te zien zijn.

Ruben drinkt met de baas van een nachtclub cognac van 6000 dollar per fles, leert er een Chinese danseres kennen, en ontmoet een Cambodjaanse arbeider die vrienden en familie is verloren nadat een Chinees bouwproject instortte.

Aflevering 3: Madagaskar

Dat de Chinezen zich werkelijk in alle uithoeken van de wereld vestigen, blijkt uit hun aanwezigheid op het exotische en afgelegen Madagaskar. Hoewel het land rijk is aan natuurlijke bronnen, is de bevolking er arm. Chinese bedrijven doen daarom graag zaken in het land, want er is een hoop te halen en arbeid is goedkoop.

In het binnenland ziet Ruben hoe hele families, van jong tot oud en onder een brandende zon, op Chinese katoenplantages werken. En hij heeft een ontroerende ontmoeting met een Chinese katoenbaas wiens investering desastreus afliep waardoor hij nu al jaren in zijn fabriek woont. Uit angst dat zijn laatste bezittingen worden gestolen, durft hij de plek niet te verlaten.

Aflevering 4: Servië

Servië en China delen een communistische verleden en hun banden zijn dan ook hecht.  China is een belangrijke economische partner van Servië, en andersom is Servië voor China als toegangspoort tot Europa van groot geostrategisch belang. Geen wonder dus dat de Chinezen er spoorlijnen uitrollen en de noodlijdende zware industrie hebben overgenomen. Maar voor die steun wordt door de Serviërs een fikse prijs betaald; de staalfabriek die door de Chinezen weer volop draait leidt tot vreselijke vervuiling en wanhopige dorpsbewoners.

In de goud- en kopermijnen leert Ruben een vrouw kennen die voor de liefde haar familie in China heeft achtergelaten, en viert hij met de Chinese mijnwerkers Chinees Nieuwjaar. Normaliter is dat een feestelijke avond maar nu overheersen bedrukte gezichten: de pandemie in Wuhan is net uitgebroken.

Aflevering 5: Verenigde Staten

Veel Chinezen vestigen zich in Californië. Voor sommigen is het de American Dream die lonkt; de belofte om door hard werken een fortuin te maken. Anderen trekken dan weer naar Amerika om hun kinderen beter onderwijs en meer kansen te bieden. Opvallend is dat veel van de Chinees-Amerikanen erg conservatief zijn, op Trump stemmen en zelfs diep in de nacht illegaal banners met politieke slogans in de stad Los Angeles ophangen om de uitslag van de verkiezingen te beïnvloeden.

Er zijn ook voorvechters van diversiteit, zoals de Chinees-Amerikaanse rapper Jason die zijn muziek gebruikt om het Amerika van iedereen te bezingen. In de woestijn bezoekt Ruben een anticommunistische kunstenaar die ook onderdak biedt aan politieke vluchtelingen uit Tibet en Hong Kong.

Aflevering 6: Italië

In de Toscaanse stad Prato bevindt zich de grootste Chinese gemeenschap van Europa; meer dan 50.000 Chinezen leven en werken hier. Zij hebben de afgelopen decennia de textielindustrie – de trots van Italië – overgenomen, en daar is de lokale bevolking niet gelukkig mee.

Door de rechtse lokale politici wordt de Chinezen oneerlijke concurrentie en gebrekkige integratie verweten en de lokale belastingdienst is druk in de weer met het vorderen van grote bedragen van belasting ontduikende Chinezen. Maar er zijn ook bruggenbouwers: Ruben volgt een Chinese vrouw die campagne voert en als eerste politicus van Chinese afkomst ooit in Italië in de gemeenteraad hoopt te komen.

Aflevering 7: Nederland

Nadat we Chinezen over de hele wereld hebben gezien werpt Ruben Terlou in deze laatste aflevering een blik op de Chinese aanwezigheid in zijn eigen Nederland.

Hij ontmoet een vindingrijke Chinese ondernemersfamilie die van alle markten thuis is: van een florerende melkpoederhandel tot vakantiehuisjes voor Chinese toeristen en een Chinees restaurant. Aan de Universiteit van Groningen ontmoet Ruben een natuurkundestudent die op het punt staat terug te keren naar China. Met zijn hier opgedane wetenschappelijke kennis ligt er nu in China een gouden kans voor hem.

Er zijn ook Chinezen die al hun hele leven in Nederland wonen maar wiens verlangen naar hun moederland China steeds groter wordt: geadopteerde kinderen delen met Ruben de worsteling met hun identiteit.