Harde cijfers als wapen tegen desinformatie

Luc van Bakel van de checkredactie legt uit wat zij precies doen en waarom het gebruik van data in journalistiek en andere berichtgeving steeds belangrijker wordt.

Wat is waar en wat is ‘fake’?

Luc van Bakel: “Dat gebeurde omdat we als VRT iets wilden doen aan de toename van desinformatie op sociale media, maar we zagen ook dat sinds de Amerikaanse verkiezingen van 2016 termen als fake news pas echt een begrip werden. Het werd dé manier om beweringen af te doen als vals. Met de checkredactie houden wij ons sindsdien bezig met het bestrijden van desinformatie door het verifiëren van gegevens.”

“Factchecks zijn een belangrijk onderdeel van ons werk. Je herkent ze op de nieuwswebsite van VRT aan het label ‘nws check’. Een overzicht van al onze factchecks vind je hier. Maar ook een journalist kan bijvoorbeeld naar ons stappen als hij twijfelt aan de authenticiteit van een beeld of een video. Wij hebben de tools en de kennis om na te gaan wat er klopt en wat niet.”

“Een journalist kan naar ons stappen om de authenticiteit van beelden na te gaan. Wij hebben de tools en de kennis om na te gaan wat er klopt en wat niet.” – Luc van Bakel 

Hoeveel mensen werken er bij de checkredactie? 

Luc van Bakel: “Ons team bestaat momenteel uit een tiental vaste medewerkers. Dat aantal varieert wel afhankelijk van de projecten waar we aan meewerken. Zo maken we bijvoorbeeld het radioprogramma en de podcast Het uur van de Waarheid. Daarvoor werken we samen met andere afdelingen binnen VRT, zoals Radio 1.” 

“Er wordt vanuit verschillende hoeken steeds meer getracht om mensen te misleiden. Daarom zal het checken van informatie steeds belangrijker worden. Uit internationaal onderzoek en door bevragingen van onze eigen studiedienst blijkt dat factchecken ook werkt. Niet iedereen heeft er een boodschap aan, maar toch zijn twee derde van de mensen vragende partij voor meer duidelijkheid bij sommige verhalen. Drie vierde van de Vlamingen vraagt bovendien ook expliciet aan VRT om meer te doen tegen desinformatie.”

Verkiezingen op basis van objectieve feiten 

Ook in verkiezingstijd speelt de checkredactie een belangrijke rol. Politici durven ook wel eens een loopje te nemen met de feiten. Het toetsen van beweringen aan harde feiten kan ook hier een belangrijk verschil maken om misleiding te vermijden. 

Luc van Bakel: “Klopt, dit past perfect binnen dezelfde trend om verhalen te onderbouwen met data. Met harde cijfers krijg je discussies die meer gebaseerd zijn op feiten, en minder op basis van meningen. Dat is een belangrijk verschil, zeker in een verkiezingsstrijd.” 

“Met harde cijfers krijg je discussies die gebaseerd zijn op feiten, en minder op basis van meningen. Dat is een belangrijk verschil.” – Luc van Bakel 

“Ook bij de lokale verkiezingen van 13 oktober 2024 hebben we data sterk ingezet als manier om mensen te informeren. Zo hebben we voor alle 319 Vlaamse en Brusselse gemeenten een beeldverhaal gemaakt met objectieve cijfers over die gemeente. Hoeveel verkeersongevallen, huisartsen of kinderopvangplaatsen er zijn in jouw buurt. Hoe duur is het om een huis of appartement te kopen?   Dat zijn harde cijfers waarmee je een goed beeld kan schetsen over de toestand van een bepaalde gemeente. Aan de hand van gemiddelde cijfers gaven we de mensen ook een manier om hun gemeente te kunnen vergelijken.”

Hoe verliep het proces van het ontwikkelen van de datakits binnen VRT? 

“Het ontwikkelen van deze datakits was een samenwerking tussen veel mensen en diensten binnen VRT. Denk maar aan regiojournalisten, grafische vormgevers, checkredactie, IT-afdeling, collega’s van connectie of de creatieve cel … Om deze kits te maken was data verzamelen slechts het begin. Alles moest ook omgezet worden in duidelijke visuals, alles moest zowel op desktop als in de app goed bruikbaar zijn … Heel wat werk dus. Dit was een mooi voorbeeld van samenwerking binnen VRT.” 

“Het ontwikkelen van datakits voor alle 319 Vlaamse en Brusselse gemeenten was een samenwerking tussen veel mensen en diensten binnen VRT.” – Luc van Bakel 

“Belangrijk was ook dat we bij het maken van de datakits niet zijn vertrokken vanuit de data. We hebben eerst de vraag gesteld: "Wat willen mensen weten over hun gemeente?". De checkredactie verzamelde vervolgens de relevante gegevens uit diverse databanken. We gebruikten hiervoor onder meer de Gemeente-Stadsmonitor en andere databanken. Zo hebben we voor alle 319 Vlaamse en Brusselse gemeenten een dataverhaal gemaakt. Dit was meteen een succes, want de datakits werden intussen al bijna een half miljoen keer aangeklikt."

Objectieve data gebruiken wordt steeds belangrijker in berichtgeving. Daarom hebben we binnen VRT de checkredactie opgericht. Zowel voor grote geopolitieke journalistiek als voor verhalen van rond de kerktoren bewijzen objectieve feiten hun nut om beweringen te onderbouwen. Data is een belangrijke manier waarop VRT zich inzet om desinformatie te bestrijden.