Hoe zet de VRT zich in voor cultuur tijdens de coronacrisis?

Het is een bijzonder jaar. Het coronavirus bijt zich vast en legt onze maatschappij nagenoeg volledig stil. De impact laat zich voelen in alle sectoren, en in het bijzonder in de cultuur- en muzieksector. 

Cultuurhuizen zien zich genoodzaakt om voorstellingen af te gelasten, muziekoptredens worden uitgesteld, festivals kunnen niet plaatsvinden, musea sluiten de deuren. Ook de publieke omroep heeft heel wat culturele evenementen, initiatieven en programma’s moeten annuleren, uitstellen of aanpassen. Dat 2020 geen cultuurjaar als een ander is, is een understatement.

Maar de VRT en de cultuursector willen het hoofd niet laten hangen. Samen hebben ze zich dit jaar volop ingezet om op zoek te gaan naar alternatieven voor het reguliere aanbod. Door de handen ineen te slaan, zien veel nieuwe initiatieven het levenslicht en krijgt het publiek dat op haar honger zit een alternatieve dosis cultuur. Zo maakt de VRT haar rol als cultuursponsor van Vlaanderen toch waar, samen met haar partners uit de cultuursector.

Normaal ligt de focus van het cultuurbeleid van de VRT op vijf speerpunten: de cultuuragenda volgen, cultuurbeleving stimuleren, samenwerken met de cultuursector, diversiteit in het cultuuraanbod brengen en Vlaamse verankering bevorderen. Deze speerpunten werden dit jaar noodgedwongen anders vormgegeven. Maar ook hier geldt: Never waste a good crisis. Uit de onmogelijkheid groeiden veel mogelijkheden, mooie initiatieven en samenwerkingen, aangepaste programma’s en innoverende projecten. Een greep uit het cultuuraanbod op de VRT in een coronajaar.

De cultuuragenda volgen

Vlaanderen heeft een rijk cultureel leven. In normale tijden zit de culturele agenda bomvol festivals, concerten, evenementen, exposities, recitals, tentoonstellingen, optredens en dans- en theatervoorstellingen. De VRT houdt die kalender nauwlettend in het oog. Opvallende en noemenswaardige cultuurinitiatieven en -projecten krijgen ruime aandacht in zowel gespecialiseerde cultuurprogramma’s zoals Pompidou op Klara, Culture Club op Radio 1 en Alleen Elvis blijft bestaan of Winteruur op Canvas, als in meer algemene programma’s zoals Het journaal, Karrewiet, De Madammen of op nws.nws.nws.

Omdat de cultuuragenda plots overhoop werd gegooid, zette de VRT dit voorjaar samen met UiTinVlaanderen een campagne op om liefhebbers te informeren over alle digitale initiatieven van culturele organisaties en cultuurhuizen. Canvas en Ketnet vestigden dagelijks de aandacht op dat aanbod via verschillende spotjes over ‘cultuur in uw kot’. Klara bundelde op haar website de beste online cultuurtips om de lockdown door te komen.

De VRT focuste niet enkel op cultuurinitiatieven, maar had ook oog voor de moeilijkheden en uitdagingen waarmee de sector dit jaar te kampen kreeg. Zo sloegen Culture Club en De wereld vandaag op Radio 1 de handen ineen om een drie uur durende uitzending te maken over het culturele leven van Vlaanderen. De centrale vraag was hoe onze cultuur ervoor staat en hoe we uit de crisis geraken. Music Matters op Klara stond in een extra lange uitzending stil bij de problemen die de muzieksector ervoer en interviewde een groot aantal muzikanten en muziekprofessionals. Klara vroeg muzikanten ook om hun coronadagboeken vanaf maart bij te houden. In Kutjaar volgde Canvas zes Vlaamse kunstenaars in hun drang naar creativiteit in coronatijd.

Eerder dit najaar maande de cultuursector de VRT aan om artiesten een forum te bieden. Als antwoord daarop organiseert de VRT momenteel De Toots Sessies. De sessies ontstaan uit een constante dialoog met culturele actoren. In samenspraak met de artiesten en cultuurhuizen bekijkt de publieke omroep hoe concerten en voorstellingen het best vertaald worden naar een tv-scherm. Muziek in diverse stijlen, maar ook podiumkunsten, comedy, dans, teksttheater… krijgen zo een forum. Een brede waaier aan artiesten, van opkomend talent tot gevestigde waarden, komt aan bod.

Cultuurbeleving stimuleren

De VRT stimuleert cultuurbeleving door evenementen op locatie te organiseren en externe evenementen te capteren en promoten. Denk bijvoorbeeld aan de Ultima's in Concertgebouw Brugge en op Radio 1, de MIA's in Paleis 12 en op Eén of Belpop Live met Selah Sue in Trix en op Canvas. Veel evenementen konden dit jaar echter niet of enkel in een gewijzigde vorm doorgaan. Waar mogelijk, probeerde de VRT een coronaproof editie te organiseren, zoals bijvoorbeeld Radio 2 Zomerhit en Film Fest Gent, de coronaeditie van Radio 1.

De VRT zocht dit jaar naar manieren om anders en veilig de cultuurbeleving te stimuleren. Zo breidde de publieke omroep het cultuuraanbod op diverse platformen uit om de vele geannuleerde evenementen en initiatieven op te vangen. Op vraag van het kunstonderwijs werd tijdens de eerste lockdown volop ingezet op een extra educatief aanbod via VRT NU. Daarnaast kon het publiek ook genieten van concerten van Anima Eterna, Jef Neve en Collegium Vocale.

Met diverse interactieve cultuurprojecten werd het publiek aangezet om zelf te participeren. Bijna alle programma’s van alle netten gebruikten de radio-apps om input van luisteraars te verwerken. Via de app bracht Radio 2 de Beste Buren Huiskamerconcerten tot in de huiskamers. Verzoekprogramma’s zoals Rock Refter van Studio Brussel, De 1000 klassiekers van Radio 2, Music ’n mind van MNM en Beats of love in het kader van De Warmste Week zullen de keuze van de luisteraar laten horen. Denk ook aan Kick-start op Radio 2, 20 jaar Klara en De liefhebbers op Klara. In de nieuwsbrief van LangZullenWeLezen tipt en recenseert een lezer elke week een boek.

Daarnaast ontstonden een heleboel nieuwe initiatieven of kregen bestaande projecten een andere invulling. Een greep uit het aanbod per merk: 

Radio 1

• Zandman brengt hoorspelen, bijzondere podcasts, nieuwe kortverhalen, pareltjes uit het VRT-archief of verhalen die gewoon moeten worden verteld.
• Tijdens de Brievenestafette vroeg Radio 1 een schrijver om een brief te pennen aan een andere schrijver, die dan op zijn beurt een brief richtte aan een andere auteur. Onder andere Peter Verhelst, Maud Vanhauwaert en Gaea Schoeters schreven mee.
• Samen met Allez, Chantez!, een organisatie die zeer laagdrempelig mensen aan het zingen wil krijgen, besloot Radio 1 met We Zullen Doorgaan om elke donderdag een gezamenlijk zangmoment te houden, als een soort virtueel koor. De luisteraars kregen de tijd om een nummer in te zingen én door te sturen, zodat Radio 1 er een nieuwe compilatie van kon maken.
• De Quaran-tune van Wonderland: Korneel De Clercq vroeg een muzikant om een stuk muziek te bezorgen en zette dat online. Iedereen die wilde, kon er iets aan toevoegen. Zo ontstond laag per laag een nieuw nummer.
• In De toestand is hopeloos maar niet ernstig boden verschillende columnisten wat relativering in deze moeilijke tijden.

Canvas

• Canvas brengt musea naar de huiskamer met Museum Tour, een reeks korte online documentaires over toonaangevende Vlaamse musea en collecties. Ze zijn opgevat als virtuele rondleidingen waarbij de conservator of een andere expert gepassioneerd vertelt over de verzameling.
• Canvas programmeerde documentaires, films en kortfilms naar aanleiding van Docville, MOOOV en Kortfilmfestival Leuven die zich allemaal moesten aanpassen aan de huidige situatie.
• Als alternatief voor de weggevallen Koningin Elisabethwedstrijd bracht Canvas Het mooiste van de wedstrijd, een bloemlezing van de twaalf meest legendarische concerten.

Studio Brussel

• Stijn Van de Voorde maakte de podcast Vijftig tinten gras over de geschiedenis van de festivals, inclusief heel wat VRT-archiefmateriaal.
• De online reeks Corona besmet de Belgische muziek bracht gesprekken met mensen uit de muzieksector over de impact van corona op hun passie.

MNM

• Muzikale wedstrijden als MNM Start To DJ en MNM Rising Star konden in gewijzigde vorm doorgaan.
• Luisteraars genoten van digitale optredens tijdens de #blijfinuwkot-concertreeksen.

Klara

• Met Kunst op de Kaart ontwikkelde Klara samen met Toerisme Vlaanderen vijf fietsroutes (één per provincie) langs kunst en architectuur. Zo stimuleerde Klara bewegen in de buitenlucht en genieten van kunst tegelijk.
• Met Theater Thuis lanceerde Klara een nieuwe formule om theater op de radio te beleven. Een eerste aflevering was gewijd aan het luisterspel ‘Leviathan’ van LOD Muziektheater, nieuwe afleveringen staan gepland in 2021.
• Sander De Keere maakte de videoreeks Overal Klassiek waarin hij door de Europese muziekgeschiedenis reisde… vanuit zijn kot.
• Klara organiseerde op radio een alternatief voor de geannuleerde Koningin Elizabethwedstrijd: De Week van de Koningin, met de beste opnames en verhalen uit de voorbije edities. De week sloot af met een Top 30 waarin de Klara-luisteraars hun favoriete momenten uit de geschiedenis van de Koningin Elizabethwedstrijd konden kiezen.
• Klara vierde zijn twintigste verjaardag coronaveilig met een groots verzoekprogramma: Klara 20. 

Eén

• Komend voorjaar brengt Eén vier nieuwe mini-fictiereeksen van eigen bodem: De Shaq, Lockdown, LEEF en We moeten eens praten. Bij de vier reeksen zijn verschillende makers betrokken en doen een heel aantal Vlaamse acteurs en actrices mee, van jong en nieuw talent tot gevestigde waarden.
• Eén maakte een aantal specials van al gesmaakte programma’s, afgestemd op de bijzondere tijden: Reizen Waes blijft thuis, Komen te gaan, In de greep van het virus (samen met VRT NWS) en Eviva España in tijden van corona.
• Iedereen beroemd besteedde aandacht aan cultuur met onder andere ‘Het Lam Gods’, waarbij twaalf kunstenaars een eigen versie van een paneel van dit beroemde werk maakten.

Radio 2

• Plage Préférée werd omgetoverd tot Zot veel vakantie, waarin Kim Debrie de vinger aan de pols hield van alles wat bewoog in Vlaanderen, zowel aan de kust als in het binnenland. De Radio 2-ladybikers doorkruisten Vlaanderen om coronaproof op zoek te gaan naar mooie verhalen en leuke plekjes.
• De Tuindag werd in een ander jasje gestoken. De hoogdag voor tuinliefhebbers in Bokrijk kon niet doorgaan, maar De Madammen gaven heel wat tuintips en -weetjes.
• Verbindende acties als Helden van de zorg en Bedankt Beste buren brachten mensen samen.

Ketnet

• Ketnet werkt momenteel aan #LikeMe-winterspecials. De coronaproof fictiereeks Ik u ook is vanaf december 2020 te zien op Ketnet.
• Ketnetters werden aangezet tot tekenen, dansen en zingen vanuit hun kot dankzij onder andere de online dans- en zangtutorials op Ketnet.be, een grootse digitale sing-a-long met verschillende artiesten, het Zot in mijn kot-lied en Gloria tekent.
• Tijdens de digitale voorleesweek lazen vijf gemaskerde BV’s voor uit een boek. Aan de Ketnetters om te raden wie De Gemaskerde Lezer was.
• De #LikeMe-concerten konden dit jaar helaas niet doorgaan. Daarom zong de cast van #LikeMe vanuit hun kot een akoestisch, digitaal concert met enkele van hun populairste nummers uit het tweede seizoen.

Samenwerking met de cultuursector

De cultuursector is een belangrijke partner van de VRT. Zonder de ondersteuning, expertise en inspiratie van de sector zou de publieke omroep haar culturele opdracht niet kunnen uitvoeren. Het blijft dan ook essentieel om een duurzame vertrouwensband met de cultuursector te onderhouden, nu meer dan ooit.

Tijdens de coronacrisis werd er regelmatig overlegd met verschillende cultuurinstanties, om na te gaan hoe de VRT en de cultuursector elkaar kunnen versterken en ondersteunen. Daaruit ontstonden een aantal nieuwe initiatieven:

• Op zes locaties in Vlaanderen en Brussel werden in samenwerking met elf partners uit de muzieksector concerten georganiseerd, met muzikanten van bij ons. Klara sloeg voor deze Klara on tour de handen ineen met Bozar, deSingel, De Bijloke, de Munt, AMUZ, Concertgebouw Brugge en Flagey.
• Kunst op de kaart (Klara) en Museum Tour (Canvas) kwamen tot stand in samenwerking met Toerisme Vlaanderen.
• Klara maakte in samenwerking met de KANTL een podcastreeks rond de vernieuwde literaire canon.
• Ketnet werkte voor Boek van de week samen met de organisatie Iedereen Leest en de uitgeverijen. Ook Strip van de maand verliep in overleg met strip-uitgeverijen.
• De herfstvakantie staat traditioneel in het teken van boeken en auteurs, met de jaarlijkse Boekenbeurs als hoogmis van literair plezier. Door de coronacrisis kon de Boekenbeurs dit jaar niet in fysieke vorm doorgaan en daarom organiseerde Boek.be met steun van de VRT een bijzonder en coronaproof alternatief: de Boekenmarathon. Boeken en auteurs stonden tijdens de alternatieve Boekenbeurs centraal in de programma’s van de VRT-zenders, met onder andere Het Boekenfeest (Radio 1) en Boekado (MNM). Alle inhoud verscheen op Langzullenwelezen.be en VRT NU.
• Media & Culture Fast Forward is een initiatief van de VRT in samenwerking met het Departement Cultuur, Jeugd, Media rond de toekomst van media en cultuur dat dit jaar in digitale versie zal doorgaan. Het is ontsproten aan Media Fast Forward, een jaarlijks inspiratie- en netwerkfestival dat professionals, ondernemers, creatievelingen, onderzoekers en beleidsmakers samenbrengt om na te denken over digitale uitdagingen. 
• In februari 2021 lanceren VRT en VI.BE, aanspreekpunt voor de Vlaamse muzieksector en co-organisator van de MIA’s, de Week van de Belgische muziek, als alternatief voor de MIA's. Door de coronacrisis werd beslist dat de komende editie van de MIA's niet zal doorgaan in 2021, maar met een jaar wordt uitgesteld. De VRT en VI.BE werken samen om met de Week van de Belgische muziek de zwaar getroffen muzieksector een morele boost te geven aan het begin van het nieuwe jaar.

Diversiteit in het cultuuraanbod

De VRT hecht veel belang aan de diversiteit van haar cultuuraanbod. De merken creëren programma’s en initiatieven waarin uiteenlopende cultuurvormen centraal staan en schenken aandacht aan zowat alle kunstvormen of -disciplines: podiumkunsten, muziek, beeldende kunsten, architectuur en design, mode, film en fictie, toerisme, erfgoed, letteren, volkscultuur, amateurkunsten…

Zeker in tijden van corona verdient cultuur in al zijn verschijningsvormen een volwaardige plek in de spotlights. De diversiteit werd geëtaleerd via verschillende initiatieven:

• De Toots Sessies (op Canvas en Eén) brengen momenteel captaties van artiesten in de legendarische studio Toots, met een ruime variëteit van muziekstijlen, podiumkunsten, comedy en teksttheater.
• Verschillende nieuwe podcastreeksen werden gelanceerd: Leopold II (Klara), Atlas van kleine praktische utopieën (Klara), Kant en Klaar (Klara), Drie dagen (Radio 1), Wie was mama? (Radio 1), Wijs, grijs en puber (Radio 1), De Magie van het luisteren (Klara), Vijftig tinten gras (Studio Brussel), Family Affair (Studio Brussel), Groen Gebladerte (LangZullenWeLezen)…
• Legendarische (fictie)reeksen als Magesien, Beschuldigde, sta op en Johan en de Alverman werden van onder het stof gehaald en aangeboden op VRT NU.
• Op Canvas maakte het publiek in Ontoerekeningsvatbaar kennis met gedetineerden. Allemaal gingen ze de uitdaging aan om samen met een gerenommeerde kunstenaar of artiest een kunstwerk te maken. Een samenwerking met TeGek!?
• Radio 2 bracht comedy naar de huiskamers tijdens Spits.
• Langzullenwelezen stelde in samenwerking met deBuren bouwpakketten voor leesclubs op: een reeks die boeken van acht debutanten promoot bij leesclubs via video’s van de auteurs, kant-en-klare discussievragen en tips.
• Met Iedereen Klassiek On Tour (Klara) trok Sander De Keere met klassieke muziek naar middelbare scholen. In een show van één (les)uur maakt Sander duidelijk dat TikTok, Billie Eilish en Taylor Swift meer met klassieke muziek te maken hebben dan op het eerste gezicht lijkt.
• In de online videoreeks De Modernisten (Klara) bezocht Vincent Verelst privéwoningen van onze belangrijkste modernistische architecten, die elk op hun manier een invulling gaven aan de moderne architectuur.
• Iedereen beroemd (Eén) biedt nog steeds een podium aan amateurkunsten. Mensen uit verschillende cultuurdomeinen die door de coronacrisis een optreden hebben gemist, krijgen bij Iedereen beroemd een tweede kans om te tonen wat ze kunnen.
• Ketnet stimuleerde de Ketnetters om te dansen, zingen, lezen en tekenen met dans- en zangtutorials, Gloria tekent, De Gemaskerde Lezer, #LikeMe Mini Concert en liedjes als Wrapper met een W, #SayHi-vriendschapslied en het Zot in mijn kot-nummer.
• In het programma Café Métropole, gepresenteerd door Ronny Mosuse, peilde Klara naar muziek en cultuur die zijn meegereisd met de migrantengemeenschappen in ons land.
• In de Klara-reeks De Gedachtenlezer werden vertegenwoordigers uit verschillende culturele sectoren gevraagd om een mooie gedachte die inspireert, troost of verlicht. Van Saïd Boumazoughe en Chrostin tot Alicja Gescinska en Peter Verhelst.

Vlaamse verankering

De VRT en haar merken hebben speciale aandacht voor content, talent en initiatieven van eigen bodem. Vlaanderen is bijzonder rijk en creatief, en de publieke omroep wil dat potentieel zoveel mogelijk stimuleren. Zo draagt de VRT bij tot het versterken van de culturele identiteit in Vlaanderen. Samen met de Vlaamse cultuursector ontstonden initiatieven om Vlaamse artiesten toch een podium te bieden en in contact te brengen met hun fans:

• Radio 2 bracht met De Beste Buren Huiskamerconcerten optredens van bekende Vlaamse artiesten via de Radio 2-app naar alle huiskamers, met onder andere Gene Thomas, Niels Destadsbader en Stef Bos.
• MNM organiseerde #blijfinuwkot-concerten, met onder ander Milow en Laura Tesoro.
• Radio 1 organiseerde Blijf-in-uw-kot-sessies met Rex Rebel, Triggerfinger, Eefje De Visser en Het Zesde Metaal.
• De playlist op Eén liet Vlaamse artiesten aan het woord over hun favoriete nummers, met heel wat leuke anekdotes en opvallende archieffragmenten.
• Het #LikeMe Mini Concert op Ketnet bracht de beste Vlaamse en Nederlandstalige klassiekers uit de populaire Ketnet-reeks #LikeMe tot bij de Ketnetters thuis.
• Klara zette het paasweekend in het teken van Collegium Vocale Gent, om de vijftigste verjaardag van het internationaal gewaardeerde ensemble rondom Philippe Herreweghe te vieren.
• Tijdens de eerste lockdown brachten Radio 1, Radio 2, Studio Brussel, MNM en Klara een week lang muziek en artiesten van eigen bodem. 

• Klara Live stelde een hele zomer Vlaamse componisten centraal.
• De Vlaamse feestdag ging niet onopgemerkt voorbij: Klara nodigde elf Vlaamse muzikanten uit om elk een uur boeiende radio te maken tijdens 11 op 11. Eén vierde de Vlaamse feestdag met een show vanop een geheime locatie vol artiesten en muziek van eigen bodem. Onder andere Clouseau, de cast van #LikeMe, Cleymans & Van Geel, Snelle, Gene Thomas, Niels Destadsbader en Bart Peeters kwamen langs. Radio 2 bracht een bijzonder Vlaanderen feest-lied en de Bene Bene 100, de lijst met de 100 beste nummers van bij ons.
• #ikluisterbelgisch van Studio Brussel bestond uit online concertavonden op Facebook én een non-stop livestream met de beste Belgische muziek. Dit najaar is er ook de #ikluisterbelgisch clubtour, waarbij Studio Brussel langs Belgische concertzalen en clubs trekt om de noodlijdende sector een stem te geven.
• Met drie miljoen luisteraars blijft de eindejaarstop 1000 Klassiekers van Radio 2 de best beluisterde eindejaarlijst van Vlaanderen. Ook dit jaar vragen ze luisteraars om op hun favoriete klassieker te stemmen via Radio2.be. Het startsein voor de stemming werd gegeven met een uitvoering op dertig beiaards in het ganse Vlaamse land van de nummer 1 van de lijst van vorig jaar (Queen met ‘Bohemian Rapsody’).
• Met de muziekstream Bene Bene steunt Radio 2 Vlaamse en Nederlandse artiesten. In het gelijknamige programma vinden de artiesten dagelijks ook de weg naar de radiostudio om er live te spelen, on air en in de Radio 2-app.
• De Week van de Belgische muziek, als alternatief voor de MIA's, staat gepland voor februari 2021.

• Ketnet Junior zet volop in op kinderliedjes van eigen bodem. Sarah, Bavo en Sokpop zingen samen met de allerkleinsten liedjes als ‘We maken een kringetje’ en ‘Vogeltje, ge zijt gevangen’, te bekijken via het YouTube-kanaal van Ketnet.