Vranckx en Vrancken onderzoeken chemische oorlogsvoering in Syrië

Plaatsen als Ghouta, Aleppo, Khan Sheikhoun en Douma zijn de afgelopen jaren zwaar getekend door aanvallen met chemische wapens. Maar tot op vandaag is nog geen enkele dader vervolgd of veroordeeld. In de loop der jaren is heel wat bewijsmateriaal verzameld. Maar de vraag is of er ooit gerechtigheid komt. Of komen de daders weg met hun oorlogsmisdaden en misdaden tegen de mensheid?

Wat zijn chemische wapens? Hoe en door wie zijn ze ingezet in Syrië en met welk doel? Wat is de impact op de bevolking? Hoe zijn die oorlogsmisdaden onderzocht? Hoe onderscheid je waarheid van leugen en propaganda, en wie zit er achter de informatieoorlog? Hoe kan je daders vatten. Hoe pakt de wereld dit aan… en kan het opnieuw gebeuren?

Rudi en Inge gaan op zoek naar antwoorden op al die vragen. Ze praten met tientallen Syrische ooggetuigen en slachtoffers. Maar ook met internationale onderzoekers, topwetenschappers, diplomaten en experten die van dichtbij betrokken waren bij die dossiers. Sommigen spreken voor de allereerste keer en geven een inkijk in wat zich achter de schermen van het onderzoek afspeelde of onthullen hoe ze te werk gaan.

Rudi Vranckx:"Syrië is in veel opzichten een draaiboek geweest voor de manier waarop Rusland vandaag oorlog voert in Oekraïne. In Syrië trok de wereld een rode lijn voor chemische wapens, maar woorden alleen maken op oorlogsmisdadigers weinig indruk”.

Inge Vrancken: "Scherpe internationale actie of reactie is er nooit geweest na de chemische aanvallen in Syrië. Toch liggen er zoveel bewijzen op tafel. Een gebrek aan politieke wil, zo lijkt het, met een hoge kostprijs voor de slachtoffers.”

Syrië, de giftige oorlog: vanaf dinsdag 24 mei op Canvas en VRT NU

Aflevering 1 – De rode lijn

Een nieuwe chemische oorlog: wat doet de wereld?

“Niemand twijfelde eraan dat er een chemische aanval had plaatsgevonden, zelfs de Syriërs en de Russen niet. We hadden alle bewijzen voor deze massamoord en oorlogsmisdaad, maar een dader aanduiden mochten wij niet.”
​Prof. Åke Sellström, Zweeds expert in chemische wapens

De opstand in Syrië tijdens de Arabische lente mondt al gauw uit in een bloedige burgeroorlog. President Bashar al-Assad verliest de controle over het land. Zijn regime beschikt over een groot chemische wapenarsenaal. Maar dat inzetten zou duidelijk een rode lijn overschrijden, zo waarschuwt de toenmalig Amerikaans president Barack Obama.

En toch is dat wat Assad zonder verpinken doet. In Augustus 2013 gaan beelden van een chemische aanval in Ghouta de wereld rond. Er vallen meer dan duizend doden. De internationale gemeenschap reageert geschokt en verontwaardigd, maar ook verdeeld. Assad ontkent staalhard. De VS dreigen met militair ingrijpen, maar uiteindelijk komt er een diplomatieke deal.

Naast Syrische dokters en ooggetuigen van chemische aanvallen, spreken Inge en Rudi in deze aflevering onder meer met: Ben Rhodes, de adviseur van Barack Obama die een militaire vergelding moet voorbereiden; Åke Sellström, de Zweedse expert in chemische wapens die het VN-onderzoek leidt naar de aanval in Ghouta; Dominique Anelli, de Franse wapenexpert die de Syrische chemische wapens ter plaatse moet opsporen en vernietigen; de Nederlandse Sigrid Kaag die als onderhandelaar een ongeziene ontwapeningsmissie leidt.

Aflevering 2 – De chemische vingerafdruk

Ongeziene oorlogsmisdaden met een vingerafdruk van de dader

"De Russen waren erg geïnteresseerd in ons onderzoek. Op mijn eerste dag kreeg ik een Russische diplomaat op mijn kantoor. Hij zei me: ‘neem dit zeker niet persoonlijk, maar we maken jullie kapot’."
​Edmond Mulet, diplomaat en onderzoeker chemische aanval Khan Sheikhoun.

Eind 2014 is het aangegeven chemische wapenarsenaal van Syrië vernietigd. Maar dat weerhoudt het Syrische regime er niet van om een huis-tuin-en-keukenproduct als chloor in te zetten als chemisch wapen. Wanneer Vladimir Poetin vanaf 2015 Assad militair bijstaat, halen ook de Russen alles uit de kast. Syrië wordt het draaiboek voor wat Rusland later in Oekraïne laat zien.

De vernietigingsoperatie van het Syrische chemische arsenaal blijkt geen onverdeeld succes wanneer het regime toch weer aanvalt met het verboden zenuwgas sarin. Opnieuw ontkent het regime. Maar dat is buiten het werk gerekend van een team topwetenschappers.

Inge en Rudi spreken met ooggetuigen en o.a. met Tobias Schneider, analist en onderzoeker van de oorlogsstrategie van Assad; met Stefan Mogl, de Zwitserse chemicus en hoofd van het OPCW/VN Joint Investigative Mechanism (Organisation for the Prohibition of Chemical Weapons) die onweerlegbaar wetenschappelijk bewijs op tafel legt; Christiaan Triebert, Open Source Intelligence researcher van onderzoekscollectief Bellingcat;  Edmond Mulet, diplomaat die voor de OPCW/VN de taak had een dader aan te duiden van de chemische aanval in Khan Sheikhoun.

Aflevering 3 – Propagandaoorlog en de weg naar gerechtigheid

​Nationale rechtszaken moeten het pad effenen voor een Internationaal Tribunaal

"We hadden een lijst met daders, maar die moest geheim blijven, er werd niets mee gedaan omdat de politieke wil ontbreekt".
​Carla del Ponte, hoofdaanklager van het Joegoslavië-tribunaal

De chemische aanvallen stoppen niet, de belangrijkste dader is bekend. Maar die wordt de hand boven het hoofd gehouden door Rusland. De Russische propagandamachine heeft één duidelijk doel voor ogen: de geloofwaardigheid van tegenstanders onderuithalen door twijfel te zaaien. Russische veto’s dwarsbomen elke poging om te zoeken naar de waarheid.

De internationale gemeenschap faalt om tot gerechtigheid te komen via speciale tribunalen. Of toch niet? Achter de schermen werken getuigen, juristen en experts aan het verder verzamelen van bewijsmateriaal en aan rechtszaken die oorlogsmisdadigers moeten bestraffen. Want zolang dat niet gebeurt, leven slachtoffers en nabestaanden ondanks alle bewijsmateriaal, zonder gerechtigheid.

Rudi en Inge spraken met Syrische ooggetuigen en reddingswerkers ​ en met onder meer:

Raed al Saleh, hoofd van de reddingsorganisatie White Helmets, zelf doelwit van Russische propagandamachine; professor Kate Starbird, onderzoeker van propaganda en desinformatie; Filip De Craemer, Belgisch voormalig veiligheidsadviseur bij de Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens; Steve Kostas, advocaat van slachtoffers van chemische aanvallen; Catherine Marchi-Uhel, VN-rechter in Genève die aanklachten voor oorlogsmisdaden in Syrië voorbereidt; en Carla del Ponte, hoofdaanklager van het Joegoslavië-tribunaal die ook voor Syrië een internationaal tribunaal wil.