“Programmabewerking en audiodescriptie zijn twee verschillende disciplines maar zeker wat betreft aanpak en workflow zijn er belangrijke overeenkomsten”, vertelt teamverantwoordelijke Jan-Willem Van Hoof. “Audiodescriptie is het toegankelijk maken van programma’s voor blinden en slechtzienden door het toevoegen van een vertelstem die vertelt wat er in beeld gebeurt. Programmabewerking kan je dan weer omschrijven als het vervlaamsen van door VRT aangekochte content. Opnieuw, om die content zo toegankelijk mogelijk te maken voor alle Vlamingen.” Wat de twee gemeen hebben is dat er telkens wordt gewerkt met een inleesstem voor de voice-over die bij een tv-programma of pakweg een documentaire hoort.
“Voor programmabewerking gaat het als volgt. De dienst aankoop beslist welke programma’s we uit het buitenland aankopen. Die komen na aankoop op onze dienst terecht en dan is het aan ons. Af en toe kiezen we ervoor om bewust geen eigen inleesstem toe te voegen. Bijvoorbeeld wanneer de originele stem een heel bekende is. Denk maar aan David Attenborough. Of wanneer het programma aan elkaar wordt gebabbeld door een echte presentator die ook in beeld komt. In andere gevallen kiezen we ervoor om wel een vertelstem toe te voegen en er onze VRT-stempel op te drukken. Dan begint bij ons het hele proces.”
Tot in de details
Hoe dat proces dan precies in zijn werk gaat? “Eerst en vooral sturen we de documentaire naar onze vertaler. Die maakt een commentaarvertaling. Dat wil zeggen een vertaling van alle stukjes tekst die door onze stem moeten worden ingelezen. Die commentaarvertaling komt dan bij onze regisseurs terecht. Zij checken of de vertaling goed zit. Komt de tekst vlot over? Bekt alles goed? Daarnaast doen ze ook de inhoudelijke checks. Fun fact, een van de meest gemaakte inhoudelijke fouten bij het vertalen is een fout vertaalde dierennaam. Gelukkig hebben we bij ons iemand op de dienst die heel veel van diersoorten en dergelijke afweet, dus dat kunnen we altijd dubbelchecken indien nodig. Ten slotte passeert die tekst nog bij onze eindredactie en daarna kunnen we de studio induiken met de regisseur en de stem.”
Voor elke documentaire of reeks kiest team programmabewerking per programma een welbepaalde stem. “Die keuze ligt meestal bij de stemregisseur. Die heeft een goed oor om te bepalen welke stem goed kan passen bij een programma. Neem nu bijvoorbeeld de VRT CANVAS-documentaire Elon Musk's Twitter takeover. Hiervoor hebben we een beroep gedaan op Tim Verheyden omdat we hem op VRT associëren met alles wat te maken heeft met technologie. Inhoudelijk klopt dat dus met de inhoud van het programma.”
In de studio is het dan een wisselwerking tussen de stem, de regisseur en de sonorisator of monteur, die de opname verzorgt en de audio afmixt. “De stem bereidt zich goed voor zodat die weet hoe en waar de juiste klemtonen moeten worden gelegd, en de regisseur is erbij om hierop toe te zien en om feedback te geven.” In principe kan iedereen met een goede stem professioneel inlezer worden. “Iedereen met een goede stem is bij ons welkom. In de praktijk zien we wel vaak dat we met profielen samenwerken die bij onze radionetten zitten of journalisten die met bepaalde onderwerpen bezig zijn zoals bijvoorbeeld Tim Verheyden. Het is belangrijk dat het geheel van stem, muziek en sfeer tot in het detail klopt.”
Een verschil maken
Wat audiodescriptie betreft heeft VRT inmiddels al heel wat jaren ervaring op de teller. “We zijn ermee begonnen in 2012. Het eerste programma waarvoor VRT audiodescriptie uitwerkte, was Witse. Op dit moment voorziet VRT audiodescriptie voor alle eigen fictiereeksen op VRT 1 en VRT CANVAS behalve Thuis. Het is onze taak als publieke omroep ervoor te zorgen dat iedereen mee is. Ook mensen met een visuele beperking.”
Maar audiodescriptie gaat verder dan dat. “Mensen hebben vandaag de dag een ander kijkgedrag. Zo zetten ze tegenwoordig ook audiodescriptie aan terwijl ze bijvoorbeeld aan het koken zijn of niet de volle 100% hun aandacht bij het scherm kunnen houden. We organiseren vanuit onze dienst regelmatig contactmomenten met de gemeenschap van blinden en slechtzienden om te polsen naar feedback en daaruit blijkt dat onze gebruikers vaak laaiend enthousiast en positief zijn over onze audiodescriptie. Op zulke momenten realiseer je je dat je echt een verschil maakt in hun leven. Zo hebben we Het verhaal van Vlaanderen ook voorzien van audiodescriptie. Dat was een zeer bewuste keuze van VRT 1. Het ging hier om een programma met heel wat bereik en impact op onze samenleving. Dan is het belangrijk dat iedereen hierover kan meepraten en daarvoor zorgen wij als dienst toegankelijkheid. Het doel van ons werk is om iedereen een aangename kijkervaring te geven.”
Alle programma’s met audiodescriptie zijn beschikbaar op VRT MAX.
