Fred Brouwers: "Je moet ook de gewone mens weten te boeien met klassieke muziek”

Cultuur zit in het DNA van de publieke omroep. In artikel 14 van de wet van 18 juni 1930  - noem het maar de oprichtingsakte  - heet dat : “alles wordt in het werk gesteld om de uitzendingen een hooge waarde te geven in het opzicht van opvoeding, zedelijkheid, kunst en wetenschap” . Radio was ons eerste medium en daar is muziek en woordkunst onmisbaar. En dat zal zo blijven door de hele geschiedenis. 

We zouden een boek kunnen schrijven  over cultuur bij de publieke omroep. Daarom focussen we ons met Fred Brouwers op het cultuurnet bij uitstek: Klara dat op 2 december 20  werd en de Koningin Elisabethwedstrijd voor sommigen het Songfestival van de klassieke muziek. 

• In gesprek met Fred Brouwers
• Reactie van Clara De Decker, presentatrice Klara en Koningin Elisabethwedstrijd 
• Enkele statistieken over VRT en cultuur

In gesprek met Fred Brouwers

U hebt een lange carrière bij de VRT achter de rug. Met welk gevoel kijkt u terug op uw jaren bij de publieke omroep?

Fred Brouwers: Ik hou alleen maar positieve gevoelens over aan al mijn jaren bij de openbare omroep . Ik heb een voorbeeld dat het goed illustreert: rond het jaar 1990 kreeg ik een aanbieding om directeur te worden van het Nationaal Orkest van België. Ik heb dat aanbod aangenomen, maar na een week wist ik al dat ik verkeerd had gekozen. De eerste dag terug bij de VRT was een van de mooiste dagen van mijn leven en dat gevoel koester ik nog altijd. Het was een geweldige plek om te werken: samen met fijne collega’s in een aangename sfeer. Ik ben een mens van de openbare omroep, altijd geweest en gebleven. 

De VRT was een geweldige plek om te werken: samen met fijne collega?s in een aangename sfeer. Ik ben een mens van de openbare omroep, altijd geweest en gebleven.

_{Fred Brouwers}

Welke periode stak er volgens u met kop en schouders bovenuit?

Fred Brouwers: In 1980 werd de Koningin Elisabethwedstrijd voor het eerst integraal live uitgezonden op televisie. Ik verzorgde de presentatie ter plaatse. Toen ik voor het eerst in die geweldige zaal van het Paleis voor Schone Kunsten zat, overviel mij een sterke emotie. Als 12-jarige was ik al gepassioneerd door het concours. Dan ging ik met mijn radiootje om half acht al naar mijn kamer, terwijl ik anders nooit vroeg in bed wou kruipen. En dan luisterde ik naar die muziek, naar de exotisch klinkende namen van pianisten en violisten, naar de fluisterende stemmen van de panelleden. Ik stelde me er van alles bij voor. Dus toen ik dan zelf als presentator in die zaal stond, wist ik niet wat me overkwam. Dat gevoel heb ik ook de hele periode behouden.

Wat maakt de Koningin Elisabethwedstrijd zo speciaal?

Fred Brouwers: De Koningin Elisabethwedstrijd is voor mij meer een muzikaal feest dan een wedstrijd. Wie eerste of zesde eindigt, kan me eigenlijk weinig boeien (lacht). Het belangrijkste is dat je daar dag na dag de mooiste muziek hoort van de allerbeste, jonge solisten van het moment. Daar kan ik echt van genieten. Destijds hadden wij als presentatoren ook de kans om de muzikanten beter te leren kennen. Zij waren hier vaak helemaal alleen in een vreemd land zonder veel aanspreekpunten, behalve wij dan. We interviewden hen regelmatig, ze kwamen bij ons langs in de studio… Dat creëerde een band.  

Over het algemeen besteedt pers weinig aandacht aan klassieke muziek, maar tijdens de Koningin Elisabethwedstrijd  kon het plots de voorpagina’s van de kranten halen. In die zin is de wedstrijd een belangrijk speerpunt van het klassieke muziekleven.

Heeft het feit dat de wedstrijd op televisie kwam, bijgedragen aan die verhoogde aandacht?

Je moet ook de gewone mens weten te boeien met klassieke muziek. Dat vind ik echt een taak van een openbare omroep. Je moet geen programma?s maken voor een elite. Televisie en radio zijn massamedia, iedereen moet ervan kunnen genieten.

_{Fred Brouwers}

Fred Brouwers: Absoluut! Ik denk dat de uitzendingen op televisie van heel groot belang zijn. Niet enkel voor de aandacht voor klassieke muziek, maar ook voor de praktische aanpak. Want hoe breng je zo’n wedstrijd op zeer hoog niveau over tot bij het publiek? Je moet er ook de gewone mens mee weten te boeien, niet alleen de elite. Dat vind ik echt een taak van een openbare omroep . Tv en radio zijn massamedia, iedereen moet ervan kunnen genieten.

Ik ben een kind van de jaren ’60. Het opentrekken van cultuur naar het brede publiek was een van onze belangrijkste missies. Ik hechtte dus veel waarde aan wat we deden met de Koningin Elisabethwedstrijd. En dat heeft ook gewerkt. Ik vermoed dat veel kijkers die anders niet bezig waren met klassieke muziek zich ook hebben laten meeslepen door die bijzondere sfeer. 

U stond mee aan de wieg van Klara, de klassieke radiozender van de VRT. Hadden jullie bij de oprichting een gelijkaardig doel voor ogen, om klassieke muziek toegankelijk te maken?

Fred Brouwers: Dat liep inderdaad parallel. Voor het ontstaan van Klara was er Radio 3. Die radiozender werd geleid door componisten en musicologen. Zij brachten radio op zeer hoog niveau, heel highbrow. Die sterkte speelde echter ook in hun nadeel, omdat ze als elite vooral programma’s maakten voor zichzelf en gelijkgestemden uit hun entourage. Het was niet gemakkelijk voor het brede publiek om daar toegang tot te krijgen. De openbare omroep  moet zich inzetten om die toegang te verschaffen.

Was die toegankelijkheid het belangrijkste verschil tussen Radio 3 en Klara?

Fred Brouwers: Klara is een zender met een compleet andere aanpak. We gingen van een strenge en klassieke cultuurzender naar een meer open en toegankelijk net, een evolutie die zich ook bij andere openbare omroepen  in Europa heeft voorgedaan. 

Stapt Klara tegenwoordig meer af van die educatieve functie? Want vroeger was die veel prominenter aanwezig.

Fred Brouwers: De manier waarop Klara tegenwoordig werkt, is educatief genoeg. Je moet er geen muzieklessen geven. Daarvoor kunnen we terecht bij het kunstonderwijs. Bijleren over muziek is een samenspel van verschillende zaken: wat cultuur en muziek in het algemeen onderwijs, diepgaandere kennis in het deeltijds kunstonderwijs en dan ook nog wat op de openbare omroep . Daarmee kom je al een heel eind.

In een interview zei u eens: “Ik durfde al eens een grapje maken over klassieke muziek.” Was dat zo revolutionair?

Fred Brouwers: Mensen spraken vroeger niet van ‘klassieke muziek’, maar van ‘ernstige muziek’. Daar mocht niet mee gelachen worden, dat was allemaal erg serieus. Bij Radio 3 probeerde ik daar verandering in te brengen door elke dag een grappige anekdote te vertellen over een musicus. Die anekdotes werden heel goed onthaald. Ook dat was een manier om duidelijk te maken dat die grote muzikale genieën eigenlijk ook maar gewone mensen waren, dat ze niet ergens tussen God en de mensheid zweefden maar met hun twee voeten op aarde stonden. De meeste kunstenaars en componisten die ik ken, zijn heel gewone mensen. Vakmensen die op zeer hoog niveau doen waar ze goed in zijn, waar een grap nooit ver weg is. Dat oude cliché mocht dus wel eens de wereld uit.

Denkt u dat het nodig is om veel van klassieke muziek af te weten om ervan te kunnen genieten?

Fred Brouwers: Nee, dat denk ik niet. Ik geef geregeld voordrachten en presenteer concerten. Vaak komen luisteraars naar me toe om iets te vragen en zeggen ze: “Ik ken niets van klassieke muziek, maar…”. Dan antwoord ik dat je er niets van hoeft te kennen, je moet enkel je oren openzetten en luisteren. Laat je niet leiden door iemand anders en wees niet beschaamd om te zeggen dat je ergens niet van houdt. 

Een klein beetje begeleiding is natuurlijk wel goed. Om een voorbeeld te geven: iemand wil naar de opera en kiest de ‘Götterdämmerung’ van Richard Wagner uit. Dat is volgens mij geen goed idee. Die persoon zal geen tweede keer naar de opera gaan. Als je voor het eerst naar de opera wilt gaan, ga dan naar  ‘Carmen’ van Bizet. Na het zien van die opera zal je nog zoiets willen meemaken. Dat is spektakel en mooie muziek, op zeer hoog niveau en dat trekt mensen aan. Je vangt geen vliegen met azijn. Door zelf veel te luisteren, verruim je bovendien je referentiekader en leer je meer en meer kennen.

Denkt u dat Klara nog een toekomst heeft?

Ik hoop dat de omroep Klara blijft steunen, want de openbare omroep is een van de ankerpunten die cultuur kan vasthouden en in leven houden.

_{Fred Brouwers}

Fred Brouwers: Ik denk het wel. In de programmatie zijn verschuivingen opgetreden. In klassieke programma’s komen ook jazz- en folknummers aan bod. Ik ben altijd een voorstander geweest van het mixen van genres, iets wat ik vroeger ook zelf probeerde te doen. Het is positief dat de programmatie wordt opengetrokken, al moet de klemtoon blijven liggen op klassiek en jazz. Voor andere muziek heb je kanalen genoeg. 

Ik hoop dan ook dat de VRT Klara blijft steunen, want de openbare omroep  is een van de ankerpunten die cultuur kan vasthouden en in leven houden. Van de commerciële zenders hoef je in deze neoliberale maatschappij niets te verwachten.

Reactie van Clara De Decker, presentatrice Klara en Koningin Elisabethwedstrijd

In 2017 mocht ik voor de eerste keer presenteren tijdens de Koningin Elisabethwedstrijd. Ik kan Fred Brouwers’ gevoel alleen maar bevestigen: het is werkelijk een fantastische ervaring, een feest om mee te maken. Je leeft zo intens mee met de kandidaten en je leert hen goed kennen. De sfeer is ook heel gemoedelijk. In tegenstelling tot Fred vind ik het wel belangrijk wie er wint (lacht). Dat wedstrijdelement maakt het bijzonder spannend, want je hebt natuurlijk een favoriet en je beseft ook hoeveel er voor die muzikanten van afhangt. Dat geeft de wedstrijd een extra dimensie.

Je hoeft absoluut niets van klassieke muziek te kennen om ervan te genieten. Een open houding en nieuwsgierigheid zijn veel belangrijker. Voel de muziek die op je afkomt. Op restaurant of in een museum weet je toch ook niet altijd perfect wat je eet of ziet? En toch kan een heerlijk gerecht of een prachtig kunstwerk heel wat gevoel oproepen. Met klassieke muziek is dat net hetzelfde. Je hoeft niet te weten wat concerto’s, sonates of opusnummers zijn om de muziek te ervaren en te voelen. Klassiek is er voor iedereen.

Bij Klara proberen we die boodschap ook voluit uit te dragen door de wereld van klassieke muziek open te trekken en toegankelijk te maken voor iedereen. 

_{Clara De Decker}

Bij Klara proberen we die boodschap ook voluit uit te dragen door de wereld van klassieke muziek open te trekken en toegankelijk te maken voor iedereen. Dat doe ik door bijvoorbeeld op zoek te gaan naar leuke verhalen en anekdotes over de muziekstukken en componisten, of door te vertellen wat de muziek met me doet. We moeten af van dat bewonderende, alsof componisten boven ons zweven. Als je spreekt over hen als mens, dan krijgt de muziek vaak ook een heel andere invulling. Je hoort de pijn, de vertwijfeling, de liefde die de persoon voelde. Dan spreekt de muziek van mens tot mens. 

Enkele statistieken over VRT en cultuur

In vorige afleveringen in deze reeks gaven we hier een historisch overzicht. Cultuur is zo verbonden met het DNA van de publieke omroep dat je minstens een dik boek nodig hebt om een overzicht te krijgen. Een selectie maken zou hoe dan ook onrecht doen aan de talrijke makers van cultuurcontent.

We halen wel graag enkele grafieken uit het jongste jaarverslag aan, die het belang van cultuur voor de publieke omroep aantonen.

Evolutie cultuuritems in hoofdjournaal op Eén

Evolutie captaties

Aantal captaties 2019 per aanbodsmerk