Hoe VRT strijdt tegen desinformatie: conferentie op International Factchecking Day

Kick-off door VRT-CEO Frederik Delaplace 

De dag werd afgetrapt door onze CEO, Frederik Delaplace, die benadrukte waarom de publieke omroep een voortrekkersrol speelt in de strijd tegen desinformatie. "In een tijdperk waarin feiten en fictie door elkaar lopen en vertrouwen verdampt, is kritische duiding belangrijker dan ooit. Bij VRT willen we niet alleen informeren, maar ook wapenen. Daarom investeren we in innovatieve vormen van factchecking en versterken we de samenwerking met academici, technologie-experts en collega-media. Dit is geen vrijblijvende opdracht, maar een gezamenlijke verantwoordelijkheid: de waarheid heeft bondgenoten nodig." 

BBC, AI en waarheidsvinding: drie sterke keynotes 

Drie experts deelden hun inzichten over hoe desinformatie onze samenleving beïnvloedt en hoe we hiertegen gewapend kunnen blijven. Flora Carmichael (BBC Trending) nam ons mee in de aanpak van de BBC. Hoe gaan zij om met fake news? Welke rol spelen sociale media? "Publieke omroepen vullen de informatiekloof, vooral in een tijd van snelheid en misinformatie. BBC pakt dit aan door transparantie te bieden en het publiek te laten zien hoe nieuws en factchecks tot stand komen. We combineren klassieke onderzoeksjournalistiek met moderne media en het gebruik van artificiële intelligentie om feiten te verifiëren en desinformatie tegen te gaan. Daarnaast proberen we de mediawijsheid van jongeren te versterken vanaf een jonge leeftijd, zodat ze kritisch omgaan met wat ze online zien. Zo blijft BBC relevant en trouw aan objectiviteit, zelfs in een wereld vol sensatie en fake news." 

Henk Van Ess, expert in online onderzoek, ging dieper in op hoe AI een gamechanger wordt in factchecking. "AI kan een krachtig hulpmiddel zijn in journalistiek onderzoek. Het helpt bij het verifiëren van informatie, het analyseren van enorme hoeveelheden data en het opsporen van misleidende of onjuiste informatie. Maar het is belangrijk om te begrijpen dat AI nooit als de uiteindelijke bron mag worden beschouwd. Het blijft een hulpmiddel in het proces, geen vervanging voor de kritische blik van de journalist. In de journalistieke werkwijze van de toekomst zou AI als een tussenstap moeten worden ingezet, niet als de bron zelf. Het combineren van verschillende bronnen en het behouden van een kritische houding zijn essentieel om betrouwbare en accurate informatie te waarborgen.” 

Dr. Christophe Busch (Hannah Arendt Instituut) zoomde in op wat waarheidsverval met een democratie doet en hoe polarisatie wordt aangewakkerd. "De uitdagingen waarmee we vandaag geconfronteerd worden, zijn veelomvattend, vooral als het gaat om de verspreiding van desinformatie. In een wereld waar iedereen zijn eigen waarheid kan creëren, zien we een gevaarlijke verschuiving in de manier waarop feiten en meningen worden gepresenteerd. De pluraliteit van perspectieven is niet per se het probleem, maar de manier waarop bepaalde informatie wordt gemanipuleerd of misbruikt om polarisatie te bevorderen.” 

“Desinformatie groeit niet alleen door het ontbreken van juiste feiten, maar ook door de snelheid en het bereik van sociale media, die vaak fungeren als echokamers voor verkeerde informatie. Dit creëert een omgeving waarin waarheidsvinding steeds moeilijker wordt. De taal die we gebruiken speelt een cruciale rol: woorden kunnen de waarheid verduidelijken, maar ze kunnen ook de deur openen naar misleiding. Wanneer desinformatie zich als een virus verspreidt, wordt het onze collectieve verantwoordelijkheid om zorgvuldig om te gaan met de woorden die we delen en de bronnen die we vertrouwen.” 

Desinformatie als wapen: hybride oorlogsvoering 

Luc Van Bakel, eindredacteur bij de factcheckredactie van VRT NWS, sprak met zijn Nederlandse collega’s Peter Keizer (KRO NCRV Pointer) en Coco Gubbels (freelance/EBU) over hoe desinformatie strategisch wordt ingezet in geopolitieke conflicten en beïnvloedingscampagnes. Zogenaamde hybride oorlogsvoering. "Onderzoek naar hybride dreiging vergt simpelweg tijd, en dat is iets wat we niet mogen onderschatten. Dit soort diepgravende journalistiek is een dure en intensieve vorm van onderzoekswerk, maar ook een noodzakelijke. Je hebt te maken met enorme hoeveelheden desinformatie, sabotage en complexe technologische aspecten, en dat vraagt tijd, middelen en expertise. Vaak krijg je maar een minuut om maandenlang werk samen te vatten, en dat is een uitdaging.” 

Publieke omroepen spelen hierin een sleutelrol. Ze hebben de middelen, de onafhankelijkheid en de maatschappelijke opdracht om diepgravend onderzoek te doen naar deze dreigingen. Maar dat kunnen ze niet alleen. “Internationale samenwerking tussen publieke omroepen is essentieel om desinformatie en hybride dreigingen grensoverschrijdend in kaart te brengen. Door kennis en onderzoek te delen, kunnen we een sterker front vormen tegen manipulatie en misleiding.” 

Hoe media de strijd aangaan 

De dag eindigde met een levendig debat over de rol van nieuwsredacties in de strijd tegen desinformatie. Onder leiding van Annelies Beck deelden Griet De Craen (VRT NWS), dr. Kristin Van Damme (UGent), Professor Ike Picone (VUB) en Bert Bultinck (Knack) hun visie op de toekomst van factchecking en journalistieke verantwoordelijkheid. 

VRT blijft zich inzetten 

Met deze conferentie maakt VRT opnieuw duidelijk dat desinformatie een blijvende uitdaging is, die een doordachte en duurzame aanpak vereist. Door samen te werken met Vlaamse en internationale partners zet de publieke omroep sterk in op factchecking, journalistieke innovatie en mediageletterdheid.