Kan je kanker laten wegroesten? 'Knappe koppen' duikt in de wetenschap

Knappe koppen duikt dieper in diverse disciplines van wetenschappelijk onderzoek. De wetenschappers die aan bod komen, zijn stuk voor stuk experten in hun vakgebied, die wereldwijd erkenning oogsten met hun baanbrekend wetenschappelijk werk. Maar bovenal zijn het mensen die, met hun onderzoek, proberen om de wereld een stukje beter te maken. Onder andere nieuwe therapieën waarmee wetenschappers hopen om moeilijk te behandelen kankers toch te kunnen genezen, en DNA-onderzoek om oude verdwijningszaken op te lossen, komen aan bod in Knappe koppen. Maar we leren ook de mens achter de wetenschapper beter kennen: waar en wanneer ontstond hun interesse in wetenschappelijk onderzoek en wat drijft hen?

Jacotte Brokken: "We mogen ontzettend fier zijn op het wetenschappelijk onderzoek dat hier gewoon onder onze neus in België gebeurd. Dat onderzoek is vaak niet zo gekend bij het grote publiek, maar betekent gigantisch veel op wereldniveau. Ik vind het dan ook fantastisch om deze onderzoekers te kunnen voorstellen aan de kijkers. En niet enkel het onderzoek, maar ook de persoon achter het onderzoek. Wat drijft mensen om hun hele carrière te wijden aan het oplossen van bepaalde vragen? Ik vind dat ongelooflijk fascinerend."

Zo’n 120 bedrijven, maar ook universiteiten, doen aan biotechonderzoek en ontwikkeling in België. Dat verdient bijzondere aandacht. Knappe koppen zoomt in op een paar van die onderzoekers: mensen die met hun ontdekkingen en ontwikkelingen een verschil maken.

Aflevering 1 - KULAK Dr. Sofie Claerhout: Y-chromosomaal verwantschapsonderzoek

Cold cases, daar is het Sofie Claerhout om te doen. Ze wil oude verdwijningszaken oplossen. Want ook in ons land zijn er helaas heel wat zaken die nooit opgelost raken. Daar wil Sofie Claerhout een verschil maken.

Sofie Claerhout: “Het feit dat er mensen vrij rondlopen die iemand vermoord hebben, ik vind dat verschrikkelijk. Zeker omdat er een manier bestaat om veel daders te identificeren.”

Als kind had Sofie al een fascinatie voor wetenschap én forensisch onderzoek en keek ze naar reeksen als CSI Miami. Het is dus geen toeval als ze jaren later afstudeert als de eerste doctor in de forensische genetica in ons land. Sofie doctoreert op het Y-chromosoom. Een stukje DNA dat identiek wordt doorgegeven van vader op zoon en dat dus niet geschikt is om daders mee te identificeren. Sofie ontdekt dat in dat Y-chromosoom wel degelijk heel wat informatie verscholen zit die het toch mogelijk maakt om cold cases op te lossen. En daar wil ze concreet mee aan de slag.

Aflevering 2 - UA Prof. Sébastien Anguille: CAR-T-celtherapie

Sébastien Anguille bracht als kind meer dan een jaar door in het ziekenhuis, als gevolg van een misgelopen ingreep. Toen besliste hij ​ dat hij zelf arts zou worden. Zijn missie is moeilijk te behandelen kankers genezen door nieuwe therapieën te ontwikkelen. Hij wil levens redden.

Sébastien Anguille: “Bij CAR-T-therapie geven we een eenmalig infuus met genetisch aangepaste cellen van de patiënt zelf die de kanker aanvallen als serialkillers. Dat is sciencefiction, als je daar over nadenkt.”

Sébastien studeerde af als hematoloog en specialiseerde zich in lastig te behandelen bloedkankers. Voor sommige van zijn patiënten is er helaas geen behandeling. En dus reist Sébastien naar China om er alles te leren over CAR-T therapie: een experimentele kankerbehandeling waarbij de eigen afweercellen van een patiënt genetisch worden aangepast om de kanker aan te vallen. Daarmee boekt hij verbluffende resultaten.

Aflevering 3 - UA Prof. Tom Vanden Berghe & Wim Vanden Berghe: Ferroptose of biologische roest

Tom en Wim Vanden Berghe: twee broers die een unieke tandem vormen in de strijd tegen kanker en andere ziekten. Beide zijn ze moleculaire bioloog; Wim met een fascinatie voor de natuur, Tom met de ambitie om een nieuw medicijn te ontwikkelen tegen kanker en orgaanfalen. Tom kreeg zelf de diagnose van chronische bloedkanker, waarvoor wel een behandeling bestaat. Dat motiveerde hem om onderzoek te doen naar een nieuw type kankertherapie en zo anderen te helpen.

Tom Vanden Berghe: “Wij zijn de eersten die ontdekt hebben wat de oorzaak is van orgaanfalen: ferroptose, cellen die wegroesten. En ik had het nooit voor mogelijk gehouden dat je iets kon ontwikkelen dat dat kon tegenhouden.”

Wim doet onderzoek naar medicinale planten. Hij ontdekt dat de Indische winterkers ontstekingsremmende eigenschappen heeft. Het nadeel is wel dat de stof uit de plant de cellen ook doodt. Dat wil je niet in een medicijn. En dus legt hij die ontdekking voor aan zijn broer Tom, die expert is op het vlak van celdood. Wat doet die plant en waarom gaan die cellen dood? Tom stelt vast dat het gaat om een nieuwe vorm van celdood, dood door roest. En dat zet hem aan het denken. Zou je kanker kunnen laten wegroesten? Het experimenteel onderzoek van Tom en Wim biedt in de toekomst nieuwe behandelingen tegen kanker en orgaanfalen.

Aflevering 4 - VUB Prof. Raymond Hamers & Prof. Serge Muyldermans: Nanobodies

Raymond Hamers en Serge Muyldermans zijn de ontdekkers van wat misschien wel de belangrijkste biotech-ontdekking ooit in ons land genoemd mag worden. De nanobodies: kleine antilichamen van kameelachtigen.

Serge Muyldermans: “Alles begon met Hamers die een practicum leidde en ontdekte dat kamelen speciale antistoffen hebben. Wij waren eersten die dat zagen. Da’s een euforisch gevoel. Een ontdekking waarvan we niet konden voorspellen waar ze ons ooit zou brengen.”

In 1989 laat professor Raymond Hamers zijn studenten een klassieke oefening doen: antilichamen isoleren uit bloed. Hij vindt een zak oud kamelenbloed in de diepvriezer en laat ze daar op oefenen. Raymond ziet tot zijn verbazing dat het resultaat van de studenten niet kan kloppen. Er is iets aan de hand met dat bloed. Zijn assistent Serge doet de proef opnieuw en komt tot hetzelfde resultaat. Ze ontdekken dat de antilichamen van kamelen er helemaal anders uitzien dan die van andere dieren. Hoe een zak oud kamelenbloed en een flinke dosis toeval zorgen voor een hele nieuwe wereld aan toepassingen. Die ontdekking zal leiden tot vele nieuwe doorbraken. Van nieuwe behandelingen en medicijnen tot toepassingen in de landbouw.

Knappe koppen: vanaf 20 november elke woensdag om 21.35 uur op VRT 1 en VRT MAX.